دستوری شدگی در فارسی میانه

دستوری شدن فرآیندی است که طی آن عناصر واژگانی به صورت عناصر دستوری درمی آیند و یا با گذشت زمان دستوری تر می شوند. این فرآیند همواره با مقیدتر شدن اجزاء زبانی همراه است. واحدهای زبانی هنگام تغییر در مسیر دستوری شدن یا بیشتر دستوری شدن، از مراحل معینی تبعیّت می کنند و آن ها را با ترتیب خاصی پشت سر میگذارند: «جزء واژگانی آزاد > کلمه نقشی > واژه بست > وند تصریفی». بنابراین عناصر واژگانی زبان از قبیل اسم، فعل و صفت به عناصر دستوری از قبیل نشانه حالت ، نشانه نمود، نشانه مفعول و فعل کمکی بدل می شوند. این پژوهش نشان می دهد که برخی عناصر واژگانی در زبان های ایرانی باستان، از قبیل حروف اضافه پیشین یا پسین، قید و فعل که جایگاه مستقلی در جمله داشته اند، به عناصر دستوری همچون وند، نشانه و فعل کمکی بدل گشته اند. در ادامهء این روند بازتحلیل و مقیدسازی در فارسی میانه می توان به نمونه های دیگری نیز اشاره کرد که عناصر دستوری خصوصیت دستوری خود را از دست می دهند و به صورت عنصری مقید در می آیند؛ مانند پیشوندهای اشتقاقی که بر سر فعل می آیند و فعل پیشونددار می سازند. سرانجام چنین نتیجه گیری شده است که مطالعه جامع و کامل دستوری شدن در زبان فارسی میانه و زبان های دوره های دیگر این زبان می تواند به شناخت همگانی های این فرآیند منجر گردد.